ΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Άνοια, μπορεί η φυσικοθεραπεία να βοηθήσει;

Η φυσικοθεραπεία είναι αναπόσπαστο μέρος της ομάδας διεπιστημονικής προσέγγισης της άνοιας και είναι αποτελεσματική τόσο κλινικά όσο και οι- κονομικά. Οι φυσικοθεραπευτές συμμετέχουν από τα αρχικά στάδια της νό- σου αξιολογώντας τους τυχόν περιορισμούς δραστηριοτήτων μέχρι και την

 εκπόνηση & υλοποίηση προγραμμάτων αντιμετώπισης προσωπικών ανα- γκών.

Εκτίμηση κίνδυνου πτώσεων

Οι φυσικοθεραπευτές έχουν ειδική εκπαίδευση στην αξιολόγηση και θερα- πεία των πτώσεων. Οι ασθενείς με άνοια διατρέχουν τον υψηλότερο κίνδυνο πτώσης. Σε μια πολυπαραγοντική αξιολόγηση πτώσεων για τη διαχείριση και τη θεραπεία ενός ασθενούς με άνοια, οι φυσικοθεραπευτές εξετάζουν τα πα- ρακάτω βασικά στοιχεία:

·       Στατική & δυναμική ισορροπία

·       Δύναμη μυών

·       Διαταραχές αισθητικότητας

·       Βάδιση

·       Αρτηριακή πίεση σε ύπτια και όρθια θέση

Αξιολόγηση βάδισης

Οι φυσικοθεραπευτές είναι ειδικευμένοι σε θέματα σχετικά με την βάδιση και μπορούν να αναγνωρίσουν τυχόν διαταραχές από τα αρχικά στάδια της νό- σου. Οι ασθενείς με άνοια έχουν συγκεκριμένα προβλήματα στη βάδιση.

Ενδεικτικά:

·       Βαδίζουν σαν να είναι το κέντρο βάρους τους μπροστά ή πίσω από τα πόδια, προκαλώντας επιτάχυνση προς τα εμπρός ή προς τα πίσω

·       Περπατούν σαν να «κυνηγούν» το κέντρο βάρους τους, μειώνοντας την ισορροπία ιδιαίτερα στις στροφές.

Αυτές οι δυσλειτουργίες θέτουν τον ασθενή με άνοια σε υψηλό κίνδυνο πτώ- σης. Ο Φυσικοθεραπευτής μπορεί να αξιολογήσει αυτόν τον κίνδυνο και να συστήσει εξειδικευμένα βοηθήματα βάδισης.

Σχεδιασμός, οργάνωση, υλοποίηση θεραπευτικών προγραμμάτων άσκησης

Οι φυσικοθεραπευτές από το 2011 σύμφωνα με την Παγκόσμια Συνομο- σπονδία Φυσικοθεραπείας αναγνωρίζονται ως οι ειδικοί στην κίνηση και την

 άσκηση, με εμπεριστατωμένη γνώση των προδιαθεσικών παραγόντων, της παθολογίας και των πιθανών επιπτώσεων σε όλα τα ανθρώπινα συστήματα. Θεωρούνται οι ιδανικοί επαγγελματίες για την επιλογή, την προώθηση, την καθοδήγηση, τη συνταγογράφηση και τη διαχείριση της άσκησης. Τα θερα- πευτικά προγράμματα καθοδηγουμένης ή επιβλεπομένης άσκησης είναι ση- μαντικά στη διαχείριση των ασθενών με άνοια, γιατί:

·       Βελτιώνουν την περιπατητική δύναμη οδηγώντας σε ένα καλύτερο πρότυπο βάδισης.

·       Συντηρούν το σωστό βάρος

·       Μειώνουν τα καρδιοαγγειακά προβλήματα

·       Διατηρούν την κινητικότητα για όσο το δυνατόν περισσότερο & εντός των ορίων ασφάλειας

·       Ελαχιστοποιούν τα συμπτώματα της αρθρίτιδας, που συχνά μπορεί να παρουσιαστούν ως συννοσηρότητα.

Βελτίωση ψυχολογικών συμπτωμάτων

Η Διεθνής Οργάνωση Φυσικοθεραπευτών στην Ψυχική Υγεία έχει τεκμηριώ- σει ότι η φυσικοθεραπεία στους ασθενείς με άνοια μπορεί να καλυτερεύσει την:

·       Προσαρμογή τους στη θεραπεία

·       Επικοινωνία τους με το περιβάλλον

·       Ικανότητα έκφρασης των ιδιαίτερων αναγκών τους με κοινωνικά α- ποδεκτό τρόπο.

Εκπαίδευση και Υποστήριξη Φροντιστών

Κατά την αρχική αξιολόγηση οι φροντιστές συμμετέχουν συχνά στην από κοινού ρύθμιση στόχων με τον ασθενή. Οι στόχοι είναι βραχυπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι, συνήθως σχετίζονται με τη βελτίωση της κινητικότητας & την συμμετοχή του ασθενούς στις καθημερινές δραστηριότητες. Οι φυσικο- θεραπευτές εκπαιδεύουν τους φροντιστές:

·       Στον τρόπο με τον οποίο μπορούν να μεταφέρουν με ασφάλεια τους ασθενείς με άνοια από το κρεβάτι στην καρέκλα

·       Σε μεθοδολογίες τήρησης θεραπευτικών προγραμμάτων άσκησης στο σπίτι

·       Στη χρήση βοηθημάτων κινητικότητας.

Οι υπηρεσίες φυσικοθεραπείας για τους ανθρώπους με άνοια έχουν αναγνω- ριστεί παγκοσμίως ως το «κλειδί» για την εξοικονόμηση εθνικών πόρων που είναι αναγκαίοι για τη διαχείριση της ασθένειας.

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΕΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ALZHEIMER

 Προβλήματα που σχετίζονται με σωματικές διαταραχές

Έγερση και μετακίνηση ασθενούς

Η ικανότητα της αυτόνομης κίνησης εξασφαλίζει στον ασθενή την δυνατότητα, της απαραίτητης ελάχιστης άσκησης, που έχει ανάγκη, παραμένοντας έτσι σε φόρμα και διατηρώντας ένα βαθμό ανεξαρτησίας. Επειδή η κίνηση πρέπει να είναι καθημερινή ,εντασσόμενη στη ζωή του, πρέπει το περιβάλλον του (συγγενείς ,φροντιστές, φίλοι και άλλοι) να εκπαιδευτούν από το φυσικοθεραπευτή του, για να μπορούν να τον βοηθήσουν αποτελεσματικά.

Πώς να σηκώσετε και να μετακινήσετε τον ασθενή

Στις περιπτώσεις που ο ασθενής δεν ενδιαφέρεται για μετακίνηση και ότι όταν του προτείνουμε να κάνει κάτι, το αντιλαμβάνεται με δυσκολία, ακολουθείτε τα παρακάτω για να είναι η βοήθεια σας λιγότερο κουραστική αλλά και ευκολότερη στο συναισθηματικό επίπεδο.

ü  Να είστε επίμονοι

ü  Ενθαρρύνετέ τον να περπατήσει

ü  Διαχωρίστε την όποια ενέργεια σε μικρότερα τμήματα

ü  Διαιρέστε την κίνηση σε πολλαπλές φάσεις

ü  Εξηγήστε ήρεμα τι θέλετε να κάνετε και προσπαθήστε να έχετε τη συνεργασία του

Πώς να αποφύγετε προβλήματα όταν πρέπει να σηκώσετε τον ασθενή ή να τον βοηθήσετε να μετακινηθεί

 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ.

Είναι απαραίτητο να βεβαιωθείτε ότι το δάπεδο δεν είναι ολισθηρό, δεν υπάρχουν χαλιά (μικρά ή μεγάλα), ηλεκτρικά καλώδια ή οτιδήποτε άλλο

μπορεί να δυσκολέψει τις συνήθεις διαδρομές κίνησης του καθώς και εάν τα έπιπλα είναι επαρκώς στερεωμένα.

Συμβουλευτείτε τον φυσικοθεραπευτή του για:

1.   τα ενδεδειγμένα υποδήματα τόσο τα δικά σας όσο και τα δικά του

2.   τις απαραίτητες λαβές στήριξης

3.   τις   τροποποιήσεις    στο   ύψος   αντικειμένων που  χρησιμοποιεί καθημερινά (κρεβάτι, καρέκλα, λεκάνη WC, κλπ.)

4.   τα κατάλληλα βοηθήματα βάδισης

 ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗ ΤΟΥ.

Αρχικά διαιρέστε την οποιαδήποτε σύνθετη κινητική πράξη σε επιμέρους απλές ενότητες. Ο ήρεμος, χαλαρωτικός και επεξηγηματικός τρόπος προσέγγισης πιθανόν να κάνουν τον ασθενή περισσότερο συνεργάσιμο.

Εάν είναι υπέρβαρος ή ιδιαίτερα δυσκίνητος ζητείστε απαραίτητα την βοήθεια και δεύτερου ατόμου.

Ακολουθείστε τις υποδείξεις του φυσικοθεραπευτού του, αναπτύσσοντας τις κατάλληλες στρατηγικές. Ενδεικτικά:

 Έγερση από την καρέκλα ή το κρεβάτι:

Η καρέκλα ή το κρεβάτι δεν πρέπει να είναι χαμηλά. Ο ασθενής όταν κάθεται θα πρέπει να σχηματίζει ορθή γωνία (90ο ) στα γόνατα του. Η καρέκλα να έχει απαραίτητα σταθερούς βραχίονες.

Προτρέπουμε τον ασθενή να μετακινηθεί προς την άκρη της καρέκλας ή του κρεβατιού, έχοντας και τα δυο του πέλματα σταθερά στο πάτωμα και τα πόδια του ενωμένα και ελαφρώς πίσω.

Αν μπορεί να συνεργαστεί, τοποθετούμαστε στο πλάι του, δίνουμε το χέρι μας (παλάμη-παλάμη στην ανάλογη πλευρά) και με το άλλο χέρι τον κρατάμε σταθερά κάτω από την αντίθετη μασχάλη.

Εάν δεν είναι σε θέση να συνεργαστεί, τοποθετούμαστε μπροστά του, βάζουμε τα χέρια μας στους ώμους του (όχι γύρω από τον λαιμό του) στο ύψος του θώρακα, με τα γόνατα μας μπλοκάρουμε τα γόνατα του και τον φέρνουμε κοντά στο σώμα μας. Εάν θεωρούμε ότι η προσπάθεια είναι υπερβολική, είναι προτιμότερο να μην συνεχιστεί. Το καλύτερο πράγμα στην περίπτωση αυτή είναι να αφήσουμε τον ασθενή να καθίσει και να αναζητήσουμε βοήθεια.

 Έγερση από το έδαφος

Εάν βρίσκεται στο έδαφος μετά από μια πτώση, βεβαιωνόμαστε πρώτα ότι δεν έχει εμφανείς τραυματισμούς και μπορεί να συνεργαστεί. Εάν συμβαίνει το αντίθετο καλούμε αμέσως τις πρώτες βοήθειες.

Μπορούμε να τον βοηθήσουμε να σηκωθεί βάζοντας μια ανθεκτική καρέκλα δίπλα του. Βοηθάμε να γονατίσει και να βάλει το ένα χέρι στην καρέκλα. Με το ένα χέρι μας σταθεροποιούμε το δικό του που ακουμπά την καρέκλα και με το άλλο κρατάμε την άλλη μασχάλη του. Στη συνέχεια, τον ενθαρρύνουμε να πιέσει το χέρι του στην καρέκλα, ενώ θα τον βοηθούμε να σηκωθεί.

Προγράμματα άσκησης στην πρόληψη της άνοιας;

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας τα ποσοστά εμφάνισης άνοιας συνεχώς αυξάνονται, αποτελώντας έτσι την πιο σοβαρή απειλή για τον γηράσκοντα πληθυσμό μας. Δημιουργείται η ανάγκη για την λήψη άμεσων μέτρων και αποφάσεων για την αντιμετώπισή και την πρόληψη της. Η σωματική αδράνεια είναι ένας από τους 9 επιβαρυντικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην προοδευτική εμφάνιση της άνοιας στα ηλικιωμένα άτομα.

Παρόλο που τα φάρμακα δεν έχουν αποδεδειγμένη νευροπροστατευτική επίδραση στην άνοια, αντιθέτως μια αυξανομένη βιβλιογραφία τεκμηριώνει το σημαντικό όφελος από τη μακροπρόθεσμη τακτική άσκηση στη γνωστική λειτουργία και στον κίνδυνο εμφάνισης της άνοιας. Ενδεικτικά:

Η άσκηση και ιδιαίτερα η αεροβική (π.χ. περπάτημα, τρέξιμο, ποδηλασία) κατά την διάρκεια της μεσήλικης ζωής μπορεί να καθυστερήσει την γνωσιακή έκπτωση και να μειώσει τον κίνδυνο για εμφάνιση άνοιας αργότερα. Τακτική άσκηση διάρκειας 6 έως 12 μηνών (20-30 λεπτά ημερησίως, ήπιας έντασης) απέδειξε ότι αυξήθηκε σημαντικά ο όγκος του ιππόκαμπου (υπεύθυνος για την κωδικοποίηση της μακροπρόθεσμης μνήμης, χωροταξικές δραστηριότητες), βελτιώθηκε η χωρική μνήμη (πληροφορίες καταγραφής για τον περιβάλλοντα χώρο), καθυστέρησε η απώλεια όγκου της φαιάς ουσίας (μέρος της «κεντρικής μονάδας επεξεργασίας» του εγκεφάλου) και καλυτέρευσε η συνδεσιμότητα ανάμεσα στα μέρη του εγκεφάλου.

Άσκηση σε στατικό ποδήλατο μόνον 3 φορές την εβδομάδα για 30 λεπτά εμφάνισε σταθερή συγκέντρωση της εγκεφαλικής χολίνης, ένδειξη μειωμένης απώλειας νευρικών κυττάρων, που τυπικά εμφανίζεται στους ασθενείς με Alzheimer.

Υπάρχει ένας εντυπωσιακός συσχετισμός των παραγόντων κινδύνου για εμφάνιση άνοιας με τον σακχαρώδη διαβήτη (για πρώτη φορά το 1922), την υπέρταση, την υπερλιπιδαιμία και την παχυσαρκία γενικότερα, μια σχέση δραματική,

ισχυρή και δυστυχώς αθόρυβη. Η επίδραση αυτών των παραγόντων σε επίπεδο αγγείων του εγκέφαλου αυξάνει τον κίνδυνο νευροεκφυλιστικων διεργασιών.

Η μακροχρόνια άσκηση είναι γνωστό πια ότι εξασθενεί τον καθένα από αυτούς τους παράγοντες κινδύνου άρα μειώνει και τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας ιδιαίτερα εκείνης του αγγειακού τυπου.

Επιπρόσθετα η άσκηση (ιδιαίτερα με αντιστάσεις & βάρη) αυξάνει τα επίπεδα τεστοστερόνης, τα οποία μπορούν να βοηθήσουν στην προστασία των εγκεφαλικών κυττάρων και στη διατήρηση της γνωστικής λειτουργίας.

Οι εξατομικευμένες συστάσεις για την πρόληψη της άνοιας μέσα από ένα θεραπευτικό πρόγραμμα καθοδηγουμένης ή επιβλεπομένης άσκησης πρέπει να δίνονται μόνον από τους πτυχιούχους φυσικοθεραπευτές μέλη του Ν.Π.Δ.Δ

 «Πανελλήνιος Σύλλογος Φυσικοθεραπευτών για να έχουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, ακολουθώντας έτσι τα διεθνή πρότυπα και απαιτήσεις όπως προκύπτουν από το 2008 και μετέπειτα σύμφωνα και με οδηγίες της Παγκόσμιας Συνομοσπονδίας Φυσικοθεραπείας (στρατηγικός εταίρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας)

Συνταγογράφηση άσκησης για την νόσο Alzheimer

Το 2010 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (W.H.O) διασαφήνισε την δια- φορά μεταξύ σωματικής δραστηριότητας και άσκησης:

•            Σωματική δραστηριότητα είναι κάθε σωματική κίνηση, που συνδέ- εται µε μυϊκή συστολή, η οποία αυξάνει τις ενεργειακές δαπάνες πάνω από τα επίπεδα ανάπαυσης.

•            Άσκηση είναι μια κατηγορία εντός της φυσικής δραστηριότητας, πο- σοτικοποιημένη σε όγκο, ένταση και συχνότητα με την οποία κινήσεις δομη- μένες και με επαναλαμβανόμενο τρόπο, βελτιώνουν ή διατηρούν ένα ή πε- ρισσότερα από τα συστατικά της ευεξίας.

 Πως η άσκηση βοηθά στην νόσο Alzheimer

Η άσκηση μπορεί να ωφελήσει τους ανθρώπους που ήδη εμφανίζουν σημά- δια Alzheimer στην ποιότητα ζωής τους, επιβραδύνοντας την πρόοδο της νόσου και βελτιώνοντας τη σωματική λειτουργία και την υγεία. Ακόμη και ασθενείς με προχωρημένο Alzheimer θα πρέπει να ασκούνται τακτικά για τη επιβράδυνση της φθίνουσας πορείας της λειτουργικότητας τους, βελτιώνο- ντας έτσι την καθημερινότητα.

Οι ισχυρότερες ενδείξεις για το όφελος της άσκησης σαν «φάρμακο» στα άτομα με την νόσο Alzheimer είναι:

1.   Επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου σε άτομα με ήπια έως μέτρια γνωστική δυσλειτουργία βελτιώνοντας τις σωματικές και διανοητικές λειτουργίες

2.   Καθυστέρηση ή αναστροφή της μυϊκής απώλειας που συχνά σχετίζεται με προχωρημένα στάδια της νόσου

3.   Βελτίωση της διάθεσης και των συμπτωμάτων κατάθλιψης & μείωση

των προβλημάτων συμπεριφοράς σε άτομα με προχωρημένη νόσο.

 Τι είδους άσκηση συνιστάται;

Οι γενικές συστάσεις για την πρόληψη και τη διαχείριση της νόσου Alzheimer πρέπει να πληρούν ή να υπερβαίνουν τα παρακάτω:

Τύπος άσκησης	Ένταση	Διάρκεια	Συχνότητα
Αερόβια άσκηση (π.χ. περπάτημα, τρέξιμο, ποδηλασία)	Το 60-90% του μέγιστου καρδιακού ρυθμού (ο μέγι- στος καρδιακός ρυθμός υπο- λογίζεται ως: 220 μείον την ηλικία σε χρόνια)	20-60 λεπτά	3–5 φορές την εβδομάδα
Προπόνηση αντίστα- σης (άρση βαρών, κλπ.)	6-12 επαναλήψεις που εκτε- λούνται τουλάχιστον σε 3 σετ των 6-8 ασκήσεων ανά συνεδρία	20-60 λεπτά	2+       συνεδρίες την εβδομάδα
Ασκήσεις ευελιξίας για μεγάλες μυϊκές ο- μάδες	2-4 σετ από κάθε άσκηση	20-60 λεπτά	2-3 φορές την εβδομάδα

Επιπρόσθετα τα άτομα με μεγάλη απώλεια μυϊκής μάζας θα πρέπει να συν- δυάζουν τις ασκήσεις αντίστασης με διατροφικές στρατηγικές για την πε- ραιτέρω βελτιστοποίηση της ανάπτυξης των μυών.

Η ακατάλληλη συμμετοχή στην άσκηση μπορεί να έχει σοβαρές παρενέργειες.

Ένα θεραπευτικό πρόγραμμα άσκησης για να έχει θετικά αποτελέσματα α- παιτούνται 3 συμμετέχοντες:

1.   Ο Ιατρός, που μετά από τη λήψη του ιστορικού, την κλινική εξέταση και τις κατάλληλες δοκιμασίες θα διαγνώσει την νόσο και θα παρα-

 πέμψει στον φυσικοθεραπευτή για καθοδηγουμένη ή επιβλεπομένη θεραπευτική άσκηση

2.   Ο Φυσικοθεραπευτής, που λαμβάνοντας τις ιατρικές πληροφορίες θα αξιολογήσει τον ασθενή και θα συνταγογραφήσει το πρόγραμμα θεραπευτικής άσκησης.

3.   Ο Ασθενής, που θα εφαρμόσει πιστά τις οδηγίες των επαγγελματιών υγείας.

Οι εξατομικευμένες συστάσεις για την πρόληψη και τη διαχείριση της νό- σου Alzheimer μέσα από ένα θεραπευτικό πρόγραμμα άσκησης πρέπει να δίνονται μόνον από τους πτυχιούχους φυσικοθεραπευτές μέλη του Ν.Π.Δ.Δ

 «Πανελλήνιος Σύλλογος Φυσικοθεραπευτών για να έχουν το επιθυμητό α- ποτέλεσμα, ακολουθώντας έτσι τα διεθνή πρότυπα και απαιτήσεις όπως προ- κύπτουν από το 2008 και μετέπειτα σύμφωνα και με οδηγίες της Παγκόσμιας Συνομοσπονδίας Φυσικοθεραπείας (στρατηγικός εταίρος του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας)

Το παρόν ενημερωτικό δελτίο εκπονήθηκε από την συνεργασία των Επιστημονικών Τμημάτων του Ν.Π.Δ.Δ - Π.Σ.Φ: «Φυσικοθεραπεία στην Ψυχική Υγεία», «Νευρολογική Φυσικοθεραπεία», «Γηριατρική Φυσικοθεραπεία»

 ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

Το Ν.Π.Δ.Δ - Π.Σ.Φ ενθαρρύνει την ελεύθερη επαναχρησιμοποίηση των στοιχείων του χωρίς καμία πλη- ρωμή ή γραπτή άδεια, υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις:

1.    Σαφή αναφορά ότι η πηγή τους είναι το Ν.Π.Δ.Δ - Π.Σ.Φ.

2.   Όταν η επαναχρησιμοποίηση περιλαμβάνει οποιαδήποτε τροποποίηση στοιχείων ή κειμένου, συ- μπεριλαμβανομένης της μετάφρασης κειμένου, αυτό αναφέρεται σαφώς στον τελικό χρήστη της πληροφορίας, καθώς και ότι δεν υπάρχει ευθύνη του Ν.Π.Δ.Δ - Π.Σ.Φ για το αποτέλεσμα της τροποποίησης.